beraberce Değişim Programı: Hafıza Mekanları

Saraybosna’ya gelişim bu satırları yazarken 4. haftayı buldu ancak kenti zor anladığımı söyleyebilirim. Saraybosna küçük bir yerleşim, yürüyerek her yere varılabiliyor. Ancak bu izlenimler yanıltıcı. Saraybosna çok katmanlı bir kent. Özellikle ölüm ve yaşamın, devam etmenin ve hatırlamanın, acının ve mizahın mekânsal kodları düşünüldüğünde bu katmanlar derinleşiyor. Daha kapsamlı bir kavrayış için deneyimlemeye devam ediyorum.

Bu yüzden deneyimimi paylaşmak için farklı bir format seçtim: Kendi Saraybosna sözlüğümü, kendi seçtiğim kelimelerle, hislerim ve düşüncelerimle bitiştirdiğim kendi açıklamalarımla yazmaya çalıştım. Amacım jenerik ve turistik anlamları kıran mekânsal katman derinliğini, deneyim ve tarih bağını sözcüklerde denemek oldu. Bu sözlük, kadim kentin hafızasında benim bir an olma çabam.

Bisiklet

Ayakla çevrilen bir düzenekle arka tekerleğinden güç alarak hareket eden iki tekerlekli taşıt. Kuşatma Altında Saraybosna Sergisi’nde bulunan obje.

“Kuşatma sırasında, Saraybosna’da toplu taşım elektrik ve petrol kıtlığı nedeniyle işlemez haldeydi. Ancak ulaşımın kendisi acil ihtiyaçlardan biri olmuştu çünkü kentin farklı noktalarından yemek, su ve odun almak gerekiyordu. Bu koşullar altında bisiklet en kolay ve ucuz taşıma aracı haline geldi.” (Sergiden alınmıştır.)

Bkz. Kuşatma Altında Saraybosna, Bosna ve Hersek Tarih Müzesi.

Bosna ve Hersek Tarih Müzesi

1945 yılında Devrim Müzesi adıyla açılmış, 90’lardaki savaşı görmüş ve izlerini taşıyan hafıza mekanı. Modernist mimarlığın güzide örneklerinden biri olan ve anıtsal yapı değeri taşıyan bina. Program kapsamında gönüllüsü olduğum kurum.

İçerisinde ikinci dünya savaşından günümüze kadar birçok eser ve arşiv materyali barındırmakta ve araştırmacıların ilgisini beklemektedir. Müzede her hafta yeni sergi açılışları, atölye çalışmaları, etkinlikler düzenlenmektedir. Müzenin yaklaşımı gündelik hayatın inceliklerini kapsamak ve coğrafyanın yaşadığı süreçleri bu inceliklerin gücüyle aktarmak. Bu nedenle çalışmalar, yerel ve uluslararası birçok kurumla ortaklık/işbirliği içinde yürütülür. Müzenin içerisinde yaratıcılıkla üretilmiş uygulamalar diğer hafıza mekanları için de örnek teşkil etmektedir.

Bkz. Death To Fascism, Freedom to People, Kuşatma Altında Saraybosna, Tarihe Dokun,  Lady Quinstodiana

Death to Fascism, Freedom to People

Vojo Dimitrijević tarafından 1966 yılında yapılan vitraj. Bosna ve Hersek Tarih Müzesi’nin kimliğiyle bütünleşen sanat eseri.

“Çalışma Bosna tarihinin ve müzenin farklı katmanlarını anlatıyor. 1966 yılında Devrim Müzesi için yerleştirildi. Merkezinde yer alan  ‘Faşizme Ölüm, İnsanlara Özgürlük’ sloganı, sosyalist Yugoslavya ve anti-faşist söylemi temsil etmektedir. Eserdeki renkli kısımlardan bazıları kurşun boşluklarıyla zarar görmüştür. Bu tarihin başka bir katmanını, 90’larda yaşanan Saraybosna kuşatmasını temsiller. Üçüncü katman, üzerinde ‘kapatılan kültür’ yazan sarı bir polis bandıdır. Bu, devlet tarafından yasal statüsü ve finans kaynakları korunmayan müzenin hala tehlike altında olduğunu gösterir.” (www.muzej.ba)

Bkz. Bosna ve Hersek Tarih Müzesi.

Kent Bahçeciliği

Kentsel alanda organik tarım üretiminin yapılması. Metropolitan alanlarda genellikle yaşam tarzıyla bütünleştirilen yeni ekolojik trend.

Kent bahçeciliği, Saraybosna kuşatması sırasında kentliler için hayatta kalma pratiği haline gelmiştir. Yiyeceklere ulaşımın imkansızlaştığı durumlarda Saraybosnalılar kentte yakınlarında bulunan her toprak parçasına ekin ekmeye başladılar. Kuşatma Altında Saraybosna Sergisi’nde pratiğe ilişkin fotoğraflar bulunmaktadır.

Bkz. Bosna ve Hersek Tarih Müzesi, Kuşatma Altında Saraybosna

Konzum
Saraybosna’daki en yaygın market. Gündelik hayatımın vazgeçilmez bir parçası. Kentin önemli nirengi noktaları. Yol tarifinin biricik unsuru.

“Sola dön, orada bir Konzum göreceksin, yanından devam et…”

Kuşatma Altında Saraybosna

Bosna ve Hersek Tarih Müzesi’nde yer alan ve kuşatma altındaki bir kentte yaşamın farklı katmanlarına odaklanan kalıcı sergi.

Sergi savaş koşullarının acımasızlığı karşısında umut ve yaratıcılığın biçimlerini, insanların yaşama tutunma gücünü sade ama etkileyici bir şekilde anlatmaktadır. Seçki, zor koşullarda icat edilen soba, aydınlatma birimleri gibi objelerle birlikte, sanat etkinliklerinin afişlerini, savaş ortamında geçen çocukluğa dair eşyaları da içermektedir. Ayrıca sergide, korunak  alanı yerleştirmesi Saraybosnalıların getirdiği gerçek malzemelerle yapılmıştır.

Bkz. Bisiklet, Kent Bahçeciliği.

Lady Quinstodiana

Bosna ve Hersek Tarih Müzesi’nde basılan ve Elma Hodzic tarafından yazılan Müzekrallığın Hikayesi isimli öykü kitabında bir karakter.

Kurum, müzenin farklı yaş ve sosyal gruplardan insanlar için bir hafıza mekanı haline gelmesi adına katılımcı yaklaşım benimsemektedir. Kitap bu kapsamda, çocukların müzeyle iletişimini güçlendirmek amacıyla müzenin küratörlerinden Elma Hodzic tarafından yazılmıştır, Sanela Husic Musabasic ise illüstrasyonları üstlenmiştir. Ülkenin savaş sonrasındaki politik durumu nedeniyle, müze devlet tarafından desteklenmemektedir: Kışın ısıtma yapılamamaktadır. Kitap müzenin içinde bulunduğu bu zor koşulları çocukların dilinden anlatır ve “Müzeyi birlikte daha güzel yapabiliriz” fikrini vurgular.

Öykü kitabının yanında, müzenin bulundurduğu objelerinin illüstrasyonlarının yer aldığı boyama kitabı da bulunmaktadır. Her hafta farklı okullardan çocuklar, kitap kapsamında düzenlenen atölye çalışmalarına katılmaktadır.

Bkz. Bosna ve Hersek Tarih Müzesi

Saraybosna Gülleri

Yerde bulunan savaş izleri. Havan topu ateşiyle vurularak hayatını kaybeden insanları simgeleyen hafıza imleri. Üzerine basamadığım yerler.

Bir Saraybosna Gülü, havan topu patlaması dolayısıyla asfaltta meydana şekillerin sonradan kırmızı renge boyanarak anıt haline getirilmiş biçimidir. Kuşatma sırasında, sıradan bir günde, kente ortalama 300 atış yapıldığı tahmin edilmektedir. Bu yüzden Saraybosna gülleri, hafıza ve tarihle bağ kuran özel bir kentsel bileşen tanımlamaktadır.

Sonsuz Ateş

İkinci Dünya savaşı sırasında hayatını kaybedenler için 1946 yılında yapılmış anıt.

Kentlilerin nirengi ve buluşma mekanı. Turistlerin selfie noktası. Evsizler ve sokak çocukları için ısınma yeri.

 Super

Harika, mükemmel. Saraybosna’da en sık duyduğum sözcük.

Tarihe Dokun

Bosna ve Hersek Tarih Müzesi tarafından kör ve görme bozukluğu olan bireyler için hazırlanmış proje.

Projenin amacı, müzenin tarihi ve kültürel birikiminin engelli bireyler için de erişilebilir kılınmasıdır. Proje kapsamında orijinal objeler ve replikalar atölye çalışmalarıyla deneyime açılmaktadır.

Bkz. Bosna ve Hersek Tarih Müzesi

Veliki Park

Büyük Park. Saraybosna merkezde bulunan en büyük yeşil alan.

Parkta bulunan ağaçlar ve çimler etkileyici bir sonbahar peyzajı oluşturmaktadır. Bir bölümüne eski mezar taşları bulunur. Ayrıca kuşatma sırasında hayatını kaybeden çocuklara adanmış Saraybosna Çocukları anıtı bu parkta bulunmaktadır.

Saraybosna kuşatmasının hiç büyümeyen çocukları, bugünün çocuklarıyla oynamaya devam ediyor.

“Winter is coming”

Game of Thrones dizisinin karakteristik repliği. Saraybosna’da en çok duyduğum uyarı cümlesi.

Ben bu sözlüğü yazarken kış sonunda geldi ve uyarı cümlesini idrak ettim. Soğuk Saraybosna’da gerçek. Ancak insanlar “Winter is coming” demeye devam ediyorlar.